Շատերի համար առեղծված է, թե ինչպես են վարպետներն ու գրոսմայստերները հաղթում իրենց հակառակորդներին այդպիսի հեշտությամբ: Նրանք կարծում են, որ այս բարձրակարգ շախմատիստները հատուկ կարողություններով են օժտված, որ կարողանում են 25 քայլ առաջ հաշվարկել, հիշել գրեթե բոլոր սկզբնախաղերը, և Houdini կարգի մարտավարական հնարքների տիրապետել: Այսօր կխոսենք շախմատային այն 5 հմտության մասին, որ ունի յուրաքանչյուր ուժեղ շախմատիստ:
Շատ շախմատիստներ հավատում են, որ վարպետներն ու գրոսմայստերները համակարգչին հավասար կարողանում են հաշվարկել ցանկացած դիրք 25 քայլ առաջ: Սակայն այս կարծիքը կարող է ճշմարիտ լինել պարզ դիրքերի համար: Ուժեղ և միջին շախմատիստների միջև տարաբերությունը կայանում է նրանում, որ նրանք գիտեն, թե կոնկրետ որ գիծն է պետք հաշվել: Գրոսմայստերը նայում է դիրքին, ընտրում 2-3 խոստումնալից տարբերակ, այնուհետև արագ հաշվում այդ տարբերակները: Դրանք, իհարկե, խորը հաշվարկներ չեն, այլ արագ գնահատում: Ամենայն հավանականությամբ նա շատ շուտով մի կողմ կդնի 1-2 տարբերակները, և կշարունակի ավելը խորը հաշվարկել առավել խոստումնալից տարբերակը:
Թույլ շախմատիստը չգիտի, թե որ գիծը հաշվի և ստիպված հաշվարկում է բոլոր տարբերակները: Արդյունքում՝ նա ոչինչ էլ չի հաշվում: Ահա սա է հիմնական տարբերությունը ուժեղ և սիրողական շախմատիստի միջև: Դուք, միգուցե, ընդդիմանաք` ասելով, թե գրոսմայստերները կարողանում են ավելի խորը հաշվել տարբերակները: Դուք իրավացի եք, բայց դա հիմնականում կապված է նրա հետ, որ նրանք գիտեն, թե տարբերակներից որը արժե հաշվել, և որը` ոչ:
Ոչինչ այնքան չի առանձնացնում ուժեղ շախմատիստին թույլից, որքան պարզ դիրքերում ճշգրիտ խաղ ցուցաբերելու հմտությունը: Ուժեղ շախմատիստները հստակ գիտեն, թե ինչպես գլուխ բերել տարբեր դիրքերում` ներառյալ մեկուսացած զինվոր, հակառակ կողմի փոխատեղում, կրկնապատկված զինվորներ, նավակով վերջնախաղեր, սիմետրիկ դիրքեր և այլն: Պարզ դիրքերում ուժեղ շախմատիստները ավտոմատ են քայլերն անում: Պարզապես պատկերացրեք, թե պետք է մատ հայտարարեք միայնակ արքային երկու նավակով: Դուք առանց մտածելու անգամ կխաղաք այդ վերջնախաղը, որովհետև`
Վարպետներն ու գրոսմայստերները միջնախաղեր ու վերջնախաղեր խաղալու բավականին մեծ փորձ ունեն, ինչն էլ նրանց առավելություն է տալիս սիրողական շախմատիստների նկատմամբ: Նրանք իրենց մտքում հստակ պլան ունեն, գիտեն, թե որտեղ դնեն իրենց խաղաքարերը և թե ինչպես հարձակվել նմանատիպ դիրքերում:
Մեկ այլ կարևոր կարողություն, որ բոլոր ուժեղ շախմատիստներն ունեն, այն է, որ կարողանում են գիտակցել, թե որտեղ է պետք պայքարել հաղթանակի, և որտեղ` ոչ-ոքիի համար:
Ինչո՞ւ է դա կարևոր: Արդյոք չպե՞տք է հարձակվել շախմատում անկախ ամեն ինչից:
Այո՛: Դուք պետք է հարձակվողական շախմատ խաղաք, բայց պետք է ունենալ ամենաշահավետ արդյունքը մտքում (միևնույն ժամանակ` ամենաիրականը): Եթե 2 զինվոր պակաս եք նավակով և արքայով վերջնախաղում, այնքան էլ ռեալ չէ հաղթանակի համար պայքարելը: Փոխարենը պետք է հնարավորինս լավ պաշտպանվել: Այդ դիրքում ամենաշահավետ արդյունքը ոչ-ոքին է (չենք խոսում հակառակորդի կոպիտ սխալների մասին, քանի որ բարձր մակարդակի խաղերի ժամանակ գրեթե նման բան չի պատահում):
Ակնհայտ է, որ խաղի պլանն այլ կլինի, եթե կողմերից մեկը խաղում է ոչ-ոքի արդյունքի համար: Այդ խաղացողը կձգտի պատային քայլերի, կրկնվող քայլերի, և այլն: Շատ խաղեր պարտությամբ են գրանցվել, քանի որ շախմատիստները չեն գիտակցել, որ հաղթանակի հասնելու անարդյունավետ փորձերի փոխարեն կարելի էր պայքարել գոնե ոչ-ոքիի համար:
Միայն մի քանի վայրկյան է անհրաժեշտ ուժեղ շախմատիստի համար, որպեսզի վերլուծի և հասկանա, թե ինչ է կատարվում այս կամ այն դիրքում: Նա, միգուցե, չնկատի բոլոր նրբությունները և չկարողանա հաշվարկել բոլոր տարբերակները, բայց նա քիչ, թե շատ պատկերացում կկազմի, թե որ կողմն է առավել մյուսից, և թե ինչ անել: Այս կարողությունը թույլ է տալիս ուժեղներին միաժամանակ մի քանի խաղ խաղալ: Նրանք, միգուցե, չհիշեն, թե ինչ է կատարվում 50-րդ խաղատախտակի վրա, բայց կկարողանան արագ վերագնահատել դիրքը, ինչը բավարար է հաղթելու շատ սիրողական շախմատիստների:
Անհնար է բարձր մակարդակի շախմատիստ դառնալ, եթե չեք կարողանում ուժեղ ճնշման տակ լավ խաղ ցուցաբերել: Շախմատում ոչ միշտ է հիմնական նպատակը հաղթելը, բայց շատ հաճախ` չպարտվելը: Եթե խաղում եք ձեր մակարդակի, կամ նույնիսկ ավելի ուժեղ շախմատիստների հետ, ամենայն հավանականությամբ դուք կավարտեք վատ դիրքերով: Դա բավականին նորմալ է, և կարիք չկա անհանգստանալու: Ուժեղների և սիրողականների մեկ այլ տարբերությունը կայանում է նրանում, որ վերջիններս չեն կարողանում գոյատևել ուժեղ ճնշման տակ և հանձնվում են մի քանի քայլ շուտ, ի տարբերություն ուժեղ շախմատսիտների, ովքեր կարողանում են հիմնակնում հաղթանակ տանել նման դիրքերում: Կարելի է կրկնվել և ասել, որ առանց պարտված դիրքերը փրկելու կարողության գրեթե անհնար է բարձր մակարդակի շախմատիստ դառնալ:
Վարպետներն ու գրոսմայստերները համակարգիչ չեն: Նրանք հաղթում են շնորհիվ իրենց գերազանց հիշողության և հաշվարկելու կարողության: Նրանք հաղթում են, որովհետև որոշ փոքր բաներ անգամ ավելի լավ են անում, քան սիրողական շախմատիստները: Հենց այս փոքր բաները միասին շատ խաղերում կարող են ձեզ հաղթանակ պարգևել: