Երբ ձեզ հաջողվում է մատ հայտարարել հակառակորդին, ապա դուք հաղթում եք խաղը, իսկ երբ ձեզ են մատ հայտարարում, ուրեմն դուք պարվում եք: Այլ կերպ ասած՝ շախմատային պարտիան ավարտվում է մատով: Հաղթանակի մեկ այլ ձև կա, երբ ձեր հակառակորդը հանձնվում է: Նույնիսկ առանց մատային դիրքի, հակառակորդը, տեսնելով, որ չկան այլևս հաղթանակի և նույնիսկ ոչ-ոքիի հնարավորություններ, հանձնվում է: Նա ցանկանում է վերջ տալ խաղին` նախքան մատային դիրքում հայտնվելը: Դուք կարող եք ասել` «ես հանձնվում եմ», և խաղը կավարտվի: Հանձնվելու լուռ տարբերակ է արքային գցելը, երբ դուք առանց բառ ասելու հանձնվում եք և ավարտին հասցնում խաղը: Հակառակորդը դեմ չի լինի, քանի որ խաղը կավարտվի իր օգտին, և ջանք չի գործադրի այլևս ձեզ մատ անելու համար: Դուք երկուսդ էլ ժամանակ կխնայեք:
Մ՛ի հանձնվեք, քանի դեռ համոզված չեք, որ հաղթանակի, կամ գոնե ոչ-ոքիի հնարավորություններ չկան: Համոզվա՛ծ եղեք, որ հակառակորդը գիտի ձեզ ինչպես մատ անել և ոչ թե պատ: Եթե արդեն հանձնվել եք, հիշե՛ք, որ այլևս չեք կարող վերադառնալ և հաղթել խաղը, կամ գոնե ոչ-ոքի անել: Սակայն, ի՞նչ կլինի, եթե պատահական կպնեք արքային և գցեք նրան: Արդյո՞ք կնշանակի, որ դուք հանձնվում եք: Ո՛չ: Կանգնեցրե՛ք արքային և շարունակե՛ք խաղալ, ինչպես դա կանեք այլ խաղաքարի ընկնելու դեպքում:
Իսկ ի՞նչ է պատահում, եթե դուք չեք ավարտում խաղը: Արդյո՞ք այն կողմը, ով միավորներով առաջ է, հաղթում է: Ո՛չ: Սա կոչվում է անավարտ խաղ: Կողմերից և ոչ մեկն էլ չի հաղթում կամ պարտվում, և դուք կարող եք ավարտել խաղը ավելի ուշ: Եթե պլանավորում եք ավելի ուշ այն ավարտել, ապա այստեղ գործ ունենք հետաձգված խաղի հետ: Եթե գրանցել եք քայլերը, ավելի ուշ կարող եք վերախաղալ քայլերը մինչև վերջին արված քայլը և շարունակեք այն:
Շատ խաղեր, սակայն, ավարտվում են ոչ-ոքի արդյունքով: Սկսնակների համար կա երեք հիմնական ձև խաղը ոչ-ոքի տանելու համար:
1) Պատ: Պատային է այն դիրքը, երբ ձեր արքան շախի տակ չէ, սակայն ցանկացած քայլ նրա կողմից կարող է դնել նրան շախի տակ: Քանի որ չի կարելի անել այնպիսի քայլ, որի արդյունքում ձեր արքան կհայտնվի շախի տակ, հետևաբար, դուք չեք կարող շարժվել: Դուք նաև չեք կարող հրաժարվել ձեր քայլից. եթե ձեր հերթն է, ապա պարտավոր եք խաղալ: Խաղն այստեղ ավարտվում է, քանի որ ձեր հերթն է քայլ անելու, սակայն դուք չեք կարող: Այս երևույթը կոչվում է պատ: Խաղն ավարտվում է, երբ կողմերից մեկն այլևս ոչ մի հնարավոր քայլ չունի: Կողմերից և ոչ մեկը չի հաղթում, քանի որ հակառակորդին մատ չի հայտարարում: Խաղն ավարտվում է ոչ-ոքի արդյունքով:
2) Փոխադարձ համաձայնություն: Երբ դուք և ձեր հակառակորդը համաձայնվում եք ոչ-ոքիի, ապա հենց այդ արդյունքն էլ գրանցվում է: Սա կոչվում է փոխադարձ համաձայնեցված ոչ-ոքի: Կողմերից մեկը կարող է հարցնել. «Ոչ-ոքի՞»: Մյուս կողմը պատասխանում է. «Այո»: Եվ խաղն ավարտված է ոչ-ոքի արդյունքով: Սակայն, երկրորդ կողմը կարող է պատասխանել` «ոչ» և շարունակել խաղը: Կապ չունի, թե որ կողմն է հարցնում, կամ որ կողմը համաձայնում: Ցանկացած կողմն էլ կարող է հարցնել, և մյուս կողմը կարող է համաձայնել, կամ` ոչ: Դրական պատասխանի դեպքում խաղն ավարտվում է ոչ-ոքի: Բացասականի դեպքում կողմերը շարունակում են խաղալ, և կողմերից մեկը հետագայում կարող է նորից ոչ-ոքի առաջարկել: Սակայն, յուրաքանչյուր քայլից հետո ոչ-ոքի մի՛ առաջարկեք ձեր հակառակորդին: Դա վատ սպորտային մոտեցում է:
3) Անբավարար խաղաքարեր: Երբ խաղատախտակին չկան բավարար խաղաքարեր մատ անելու համար, ապա խաղն ավարտվում է ոչ-ոքի: Կարող եք խաղը շարունակել և այդպես էլ մատ չանել միմյանց ոչ բավարար խաղաքարեր ունենալու պատճառով: Սակայն, դադարե՛ք խաղալ և ոչ-ոքի հայտարարե՛ք խաղը:
Ի՞նչ ի նկատի ունենք` ասելով ոչ բավարար խաղաքարեր մատի համար: Շատ հեշտ է որոշել. պետք է ունենալ առնվազն հինգ միավոր միայնակ արքայի դեմ, ինչը նշանակում է, որ դուք պետք է ունենաք կամ թագուհի, կամ նավակ, կամ երկու փիղ, կամ մեկ փիղ և մեկ ձի: Իսկ զինվո՞ր: Զինվորն ինքնին բավարար չէ հակառակորդի արքային մատ անելու համար, սակայն, երբ զինվորը առաջ է գնում և վերածվում թագուհու, արդեն բավարար է մատ անելու համար:
Սակայն պատահում է նաև, երբ, բավարար խաղաքարեր ունենալով հանդերձ, չեք կարողանում մատ անել հակառակորդի արքային, քանի որ նա ուժեղ խաղ է ցուցաբերում և կարողանում խուսափել մատային դիրքից: Խաղը ոչ բավարար խաղաքարերի պատճառով ավարտվում է ոչ-ոքի արդյունքով, երբ կողմերից և ոչ մեկի համար հնարավոր չէ հակառակորդին մատ հայտարարել: Ամենապարզը միայնակ արքան ընդդեմ միայնակ արքայի դեպքն է: Մեկ այլ դեպք է՝ արքան և փիղը ընդդեմ արքայի, կամ արքան և ձին ընդդեմ արքայի: