Չնայած շախմատը չի հայտնագործվել ռուսական հողի վրա, այնուամենայնիվ այն մեծ հաճույքով էին խաղում այնտեղ: Ռուս վարպետները շատ բան են արել շախմատի զարգացման և ճանաչման գործում: Ռուսաստանի տարածքում «шатрандж» - ը (շախմատ) հայտնվել է ուղիղ Արևելքից, 6-րդ դարում: Ռուս առևտրականները հետաքրքիր և շատ պատրաստակամ մարդիկ էին: Եվ այդպես նրանք իրենց աղի և արևելյան համեմունքների հոտ ստացած նավերի վրա բերեցին արկղիկներ խաղալիքի տեսք ունեցող զինվորներով, փղերով և արքաներով:
Ռուս ժողովուրդը միանգամից հավանեց այդ խաղը: Ռուս մարդը երբեք չի շտապում և միշտ էլ ժամանակ կգտնի շախմատային խնդրի շուրջ մտածելու համար: Միգուցե Իլյա Մուրոմեցը 33 տարի վեր չեր կենում վառարանի վրայից միայն այն պատճառով, որ ոչ մի կերպ չէ՞ր կարողանում լուծել շախմատային խնդիրը:
Շախմատը և դյուցազունները
Շախմատային հմուտ խաղացողներ հատկապես կային զինվոր-դյուցազունների շարքում: Այդ մասին ասվում է նույնիսկ ավանդազրույցներում: Օրինակ՝ ոչ միայն Ստավր Գոդինովիչն էր կարողանում խաղալ շախմատ, այլև նրա կինը: Իսկ երբ դժբախտություն տեղի ունեցավ և Ստավրը գերի ընկավ իշխան Վլադիմիրին, նրա կինը հավաքեց իր հավատարիմ մարդկանց` 30 նետահարների, շախմատիստների, երգիչների և գնաց իր ամուսնուն ազատելու: Նա կերպարանափոխվեց դեսպանի և այցելեց իշխան Վլադիմիրին: Խնջույքից հետո նրանք որոշեցին խաղալ շախմատ: Եվ կապեցին մի պայման` պարտվողը պետք է անցնի այն սեղանի տակ, որի վրա շախմատ էին խաղում: Եվ երիտասարդ հյուրը հաղթեց իշխանին: Վերջինս ստիպված էր գնալ զնդան և ազատել Ստավրին:
Մի անգամ ժողովրդի կողմից սիրված քնարահար և առևտրական Սադկոն այցելեց մագառաջային (հնդիկ իշխան) պալատ: Մագառաջան ցանկացավ տիրանալ Սադկոյի կախարդական ձիուն: Իսկ Սադկոյի ուզածը Ֆենիկս թռչունն էր: Իհարկե, այդ հարցի լուծումը տվեցին շախմատ խաղալով: Խորամանկ մագառաջան պարուհիներին հրամայեց պարել և երգել: Նա ցանկանում էր, որ Սադկոն քիչ նայի տախտակին:Սակայն Սադկոն էլ օգնական ուներ` ծերուկ Տրիֆոնը: Նրանք երկուսով սկսեցին նվագել քնարը և մագառաջային գցեցին ծուղակը: Եվ վերադարձան նրանք տուն` Նովգորոդ, որտեղ շուտով ամբողջ քաղաքը լսում էր Ֆենիկսի երգեցողությունը:
Շախմատը Նովգորոդում
Հին ռուսական շախմատի մայրաքաղաքն էր համարվում Նովգորոդը: Հնագիտական պեղումների արդյունքում այստեղ մեծ քանակությամբ շախմատային ֆիգուրներ են գտնվել: Ասում են, որ գտածոն կբավականացներ մի ամբողջ շախմատային ակումբի համար: Գտնվել են հազարից ավելի տարբեր ֆիգուրներ:
Մի անգամ հնագետները հիացել էին նովգորոդյան Կրեմլի տարածքում կատարված պեղումների գտածոյից: Նրանք գտել էին հավասար հորիզոնական և ուղղահայաց գծերով հարթ սալիկ: Նրանք լայնական էին գծագրված: Իհարկե, դա շախմատային տախտակ էր: Կրեմլը կառուցող վարպետները քարից պատրաստել էին տախտակ սիրելի խաղի համար և արդյունավետ էին անցկացնում իրենց ազատ ժամանակը: Երբ ամրոցի շինարարական աշխատանքներն ավարտվեցին, վարպետները պատին ամրացրեցին այդ տախտակը:
Շախմատը և հաղթելու արվեստը
Հասարակ մարդը շատ է հմտացել շախմատում: 1851թ. գերմանացի դեսպան Օդերբորնը գրում է. «Ռուսները կամ մոսկվաբնակները մեծ վարպետությամբ են խաղում շախմատ… Նրանք այնքան վարպետությամբ են խաղում այդ խաղը, որ նույնսիկ չգիտեմ՝ կա՞ արդյոք մի ժողովուրդ, որ կարող է համեմատվել նրանց հետ: Այդ խաղով հիմա Մոսկվայի բոլոր փողոցներում և հրապարակներում զբաղված են ծերերը և երեխաները»:
1568թ. անգլիացի Տուրբերվիլը «Ասք Ռուսաստանի մասին» վերնագրով չափածո գիրք է գրել: Այդ գրքի մի ամբողջ գլխում նա նկարագրում է ռուսների շախմատ խաղալու կարողությունը:
Ռոբերտ Բերտոնը Ռուսաստանի մասին գրել է իր գիտական թեզում. «Այս երկրում, որտեղ ցրտաշունչ ձմեռը թույլ չի տալիս հեռանալ վառարանի կողքից, բնակիչները բարեկեցիկ են, բարեհամբույր և խուսափում են մելանխոլիայից միայն շախմատի հետ խորը կապի միջոցով»:
Շախմատ և ասացվածքներ
Հասարակ ժողովրդի մոտ ծնվեցին շախմատային տերմիններով շատ ասացվածքներ և առածներ: Հատկապես հուզիչ է այսպիսի համեմատությունը` «Եթե հասանք մատին, ապա այլևս կարևոր չեն քաղցը և փայտը»: