Այստեղ կփորձենք տալ շախմատային տերմինների բացատրությունները, որպեսզի բոլորդ կարողանաք խոսել <<շախմատային>> լեզվով։
Ցուկցվանգ, zugzwang (գերմաներեն՝ <<շարժվել հարկադրելը>>) - իրավիճակ, որտեղ խաղացողներից մեկը լավ քայլ անելու հնարավորություն չունի, ցանկացած հնարավոր քայլ կվատացնի նրա դիրքը։
Fianchetto (Իտալերեն՝ <<փոքր թև>>) - զարգացնելու ձև, որտեղ փիղը մեկ քայլ առաջ է գալիս՝ ձիու առջևի զինվորի 1 կամ 2 քայլ առաջ գնալուց հետո։
En passant (Ֆրանսերեն՝<<անցնելիս>>) - զինվորի վերցնում, երբ հակառակորդը իր զինվորը 2 վանդակ առաջ է տանում և հակառակորդն իր զինվորով վերցնում է այն, կարծես թե մեկ վանդակ էր առաջ եկել։
Կապ, pin – դիրք, որի դեպքում պաշտպանող ֆիգուրը չի կարող շարժվել, քանի որ հարվածի տակ կթողնի առավել արժեքավոր ֆիգուրի։
Skewer - Կապի նման իրավիճակ, բայց այս դեպքում արժեքավոր ֆիգուրը իրեն համարժեք կամ պակաս արժեքավոր ֆիգուրի առջևում է։
Պատ, stalemate – դիրք, որի դեպքում խաղացողը, ում քայլ անելու հերթն է, ոչ մի քայ չի կարող անել՝ չնայած շախի բացակայությանը։ Պատի դեպքում պարտիան ավարտվում է ոչ-ոքի։
Մատ, checkmate – իրավիճակ շախմատում, երբ խաղացողներից մեկի Արքան վտանգի մեջ է (շախի տակ) և փրկություն չունի։
50 քայլի կանոնը, Fifty-move rule ենթադրում է, որ խաղացողը կարող է ոչ-ոքի հայտարարել, եթե վերջին 50 հաջորդական քայլերի ընթացքում ֆիգուր չի վերցվել և զինվոր չի տեղաշարժվել։
Ոչ-ոքի, draw – պարտիայի արդյունքներից մեկն է, որի ժամանակ կողմերից յուրաքանչյուրը կես միավոր է ստանում։ Ոչ-ոքին նշանակում է, որ դիրքը հավասար է և հնարավորություն չկա դիրքը լավացնելու։
Տակտիկա, tactics – քայլերի կարճ հաջորդականություն, որը սահմանափակում է հակառակորդի հնարավորությունները և կարող է հանգեցնել զգալի առավելության։ Տակտիկան սովորաբար ներառում է ճշգրիտ հաշվարկում և սուր խաղ՝ հանգեցնելով որակական առավելության կամ մատի։
Ստրատեգիան, strategy ենթադրում է շախմատային դիրքերի գնահատում և հետագա խաղի համար նպատակներ ու պլաններ մշակելը։ Գնահատման ժամանակ խաղացողը պետք է հաշվի առնի խաղատախտակի ֆիգուրների արժեքները, զինվորների դիրքային կառուցվածքը, Արքայի ապահովությունը, ֆիգուրների դիրքերը, գլխավոր դաշտերի վերահսկումը։
Պատառաքաղ, fork – տակտիկական հնարք, որ օգտագործում է մեկ ֆիգուր հակառակորդի երկու կամ ավելի ֆիգուրների վրա միաժամանակ հարձակում գործելու համար՝ որակական առավելության հասնելու ակնկալիքով, քանի որ հակառակորդը կարող է դիմադրել միայն 1 ֆիգուրի դեմ հարձակմանը։
Ժամանակի վերահսկումը, time control մեխանիզմ է, որ կիրառվում է մրցաշարերի ժամանակ, որպեսզի պարտիան ավարտվի խելամիտ ժամանակում։
Ցայտնոտը, zeitnot իրավիճակ է, երբ խաղացողը շատ քիչ ժամանակ ունի քայլերն իրագործելու համար։
Տեղափոխությունը, castling - քայլ է, որը ներառում է խաղացողի Արքան ու նավակներից մեկը: Սա շախմատի մեջ միակ քայլն է, որի ժամանակ միաժամանակ երկու ֆիգուր են շարժվում։ Տեղափոխության ժամանակ Արքային տեղաշարժում ենք երկու վանդակ դեպի նավակը, իսկ նավակին բերում Արքայի հակառակ կողմը։ Տեղափոխությունը հնարավոր է կատարել միայն այն դեպքում, երբ Արքան ու նավակը մինչ այդ երբեք չեն տեղաշարժվել, Արքան շախի տակ չի գտնվում և տեղափոխությունը կատարելիս չի անցնում այնպիսի դաշտի վրայով, որը շախի տակ է գտնվում։
Փոխակերպում, promotion – երբ զինվորը հասնում է վերջին հորիզոնական, նա անմիջապես փոխակերպվում է Թագուհու, ձիու, նավակի կամ փղի՝ ըստ խաղացողի նախընտրության։ Նոր ֆիգուրը փոխարինում է տվյալ զինվորին և զինվորը հեռանում է խաղատախտակից։ Փոխակերպումը պարտադիր է ցանկացած՝ վերջին հորիզոնական հասած զինվորի համար։ Զինվորը հնարավոր է փոխակերպել այնպիսի ֆիգուրի, որից արդեն առկա է խաղատախտակի վրա, օրինակ՝ փոխակերպման միջոցով հնարավոր է ունենալ երկու և ավելի Թագուհի։